|
Stan
wojenny w Polsce (PRL),
ograniczenie praw obywatelskich wprowadzone w nocy z 12 na 13 XII
1981 w celu zahamowania aktywnosci spoleczenstwa dazacego do
gruntownej reformy ustroju spoleczno-politycznego PRL.
Potwierdzony dekretem Rady Panstwa, niezgodnym z konstytucja
zabraniajaca wydawania dekretów w czasie trwania sesji sejmu.
Przygotowywany od sierpnia 1980, uzasadniany grozba zamachu stanu
i przejecia wladzy przez opozycje skupiona w "Solidarnosci",
zalamaniem gospodarki, mozliwoscia interwencji radzieckiej.
Organem pelniacym funkcje administratora stanu wojennego w Polsce
byla Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego (WRON) z generalem W.
Jaruzelskim na czele.
Przepisy stanu wojennego ograniczaly podstawowe prawa
obywatelskie, wprowadzily m.in. godzine milicyjna (do maja 1982),
zawiesily dzialalnosc organizacji spolecznych i zwiazków
zawodowych (niektóre rozwiazano, np. "Solidarnosc", Niezalezne
Zrzeszenie Studentów, Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich, ZASP,
ZLP, w innych dokonano zmian w kierownictwie, np. w Stowarzyszeniu
PAX).
Zmilitaryzowano glówne dzialy gospodarki, zakazano zmian miejsca
pobytu, wprowadzono cenzure korespondencji, tryb dorazny w
postepowaniu sadowym. Dzialaczy Solidarnosci, opozycji politycznej
oraz kilkunastu reprezentantów wladzy sprzed sierpnia 1980
internowano (lacznie ok. 10 tys. osób).
Pozostali na wolnosci dzialacze Solidarnosci w kwietniu 1982
utworzyli Tymczasowa Komisje Koordynacyjna (Z. Bujak, F.
Frasyniuk, W. Hardek, B. Lis) i podjeli dzialalnosc podziemna,
organizujac demonstracje (m.in. w Warszawie, Gdansku, w Nowej
Hucie w Krakowie) oraz strajki w fabrykach i kopalniach, tlumione
przez Zmotoryzowane Odwody Milicji Obywatelskiej (ZOMO) nierzadko
przy uzyciu ciezkiego sprzetu bojowego (m.in. 9 zabitych górników
w kopalni Wujek w grudniu 1981, ofiary smiertelne w Lubinie w
sierpniu 1982).
Uczestników wystapien protestacyjnych, dzialaczy konspiracji,
czlonków Solidarnosci zwalniano z pracy, szykanowano, znieslawiano,
naklaniano do "deklaracji lojalnosci". Przy wspólpracy Sluzby
Bezpieczenstwa prowadzono weryfikacje pracowników sadów, oswiaty,
administracji, srodków przekazu.
Spoleczenstwo w szerokim zakresie podjelo bojkot kontrolowanych
przez wladze organizacji i instytucji, powstal podziemny ruch
prasowo-wydawniczy, niezalezny obieg informacji (np. radio "Solidarnosc").
Szeroka akcje pomocy przesladowanym przez wladze prowadzil Kosciól
katolicki. Podziemna "Solidarnosc" moralnie i materialnie
wspieraly miedzynarodowe organizacje (m.in. Miedzynarodowa
Organizacja Pracy) i centrale zwiazkowe.
USA
zastosowaly w stosunku do PRL sankcje ekonomiczne.
Wobec pogarszajacej sie sytuacji gospodarczej (spadek produkcji,
brak towarów na rynku, system kartkowej dystrybucji artykulów
pierwszej potrzeby) i politycznej (presja miedzynarodowej opinii
publicznej) stan wojenny zostal zawieszony 31 XII 1982, zniesiony
22 VII 1983 (przy czym represyjne praktyki i czesc ustawodawstwa
przetrwaly do 1989),
w lutym
1992 Sejm uznal wprowadzenie stanu wojennego za nielegalne.
ZOMO,
Zmotoryzowane Odwody Milicji Obywatelskiej, formacje milicyjne
powolane 1956 na mocy decyzji prezesa Rady Ministrów.
Wiekszosc funkcjonariuszy byla skoszarowana. W razie potrzeby
zwiekszano stan liczebny jednostek ZOMO w drodze wcielania do
sluzby osób pozostajacych na co dzien w cywilu.
Powolane do zabezpieczania porzadku na imprezach masowych, podczas
klesk zywiolowych, katastrof itp.
Braly udzial w tlumieniu strajków i demonstracji robotniczych w
stanie wojennym w Polsce, odznaczajac sie bezwzglednoscia i
brutalnoscia dzialania, dopuszczajac sie licznych przestepstw.
Rozwiazane zarzadzeniem ministra spraw wewnetrznych we wrzesniu
1989.
SB,
Sluzba Bezpieczenstwa, aparat powolany do zapewnienia
bezpieczenstwa i porzadku publicznego w PRL. W istocie rola SB
sprowadzala sie do ochrony wladzy komunistycznej poprzez
kontrolowanie wszystkich dziedzin zycia spolecznego, lamanie
praworzadnosci i zwalczanie opozycji.
SB utworzona ustawa sejmu z 13 XI 1956, zastapila skompromitowany
w spoleczenstwie Urzad Bezpieczenstwa (UB) podlegly od 1944
Resortowi Bezpieczenstwa PKWN, od 1945 Ministerstwu Bezpieczenstwa
Publicznego i od 1954 Komitetowi do Spraw Bezpieczenstwa
Publicznego przy Radzie Ministrów. Uchwala sejmowa likwidowala
Komitet do Spraw Bezpieczenstwa i przekazywala SB Ministerstwu
Spraw Wewnetrznych.
Obok pracowników etatowych SB posiadala rozbudowana siec tajnych
informatorów obecnych we wszystkich instytucjach, urzedach i
zakladach pracy. Jej funkcjonariusze stosowali na szeroka skale
metody szantazu, prowokacji, a nawet dopuszczali sie zbrodni,
m.in. z polecenia SB 12 V 1983 zostal pobity na komisariacie
Milicji Obywatelskiej w Warszawie 19-letni G. Przemyk, syn
zwiazanej z opozycja poetki B. Sadowskiej, który dwa dni pózniej
zmarl, równiez na polecenie SB zostal bestialsko zamordowany
ksiadz Jerzy Popieluszko.
SB organizowala
antysemickie wystapienia w marcu 1968, uczestniczyla w tlumieniu
buntu robotniczego na Wybrzezu w 1970. Prowadzila walke z
Kosciolem katolickim. Dzialalnosc SB uaktywnila sie szczególnie w
stosunku do "Solidarnosci", zarówno w okresach legalnej
dzialalnosci zwiazku, jak i podczas stanu wojennego. Rozwiazana w
1990, zastapiona w czesci dzialalnosci przez Urzad Ochrony Panstwa.
|
